2010 yılında yayımlanan ve bilim dünyasında büyük ses getiren bir araştırma, yaklaşık 15 yıl sonra Science dergisi tarafından resmen geri çekildi. Araştırma, arsenik gibi toksik bir elementin, bazı mikroorganizmalar tarafından fosfor yerine kullanılabileceğini öne sürüyordu. Ancak bu sıra dışı iddia, yayımlandığı andan itibaren yoğun eleştirilere maruz kaldı. Aradan geçen yıllar sonunda Science editörleri, çalışmanın ana çıkarımlarının deneylerle yeterince desteklenmediği gerekçesiyle makalenin geri çekilmesine karar verdi.
Arsenik Yerine Fosfor: Yaşamın Kimyasına Radikal Bir Bakış
Söz konusu araştırma, Kaliforniya’daki Mono Gölü’nün arsenik açısından zengin çamurundan alınan örneklerde, Halomonadaceae ailesine ait bir bakterinin fosfor yerine arsenik kullanabildiğini öne sürüyordu. Fosfor; DNA, RNA ve ATP gibi temel biyomoleküllerin yapısında kritik bir rol oynar. Bu nedenle arsenik gibi genellikle toksik kabul edilen bir elementin bu görevleri üstlenebileceği fikri, yaşamın temel biyokimyasal sınırlarını zorlayan bir iddia olarak öne çıktı.
Ancak çok geçmeden kimyagerler ve mikrobiyologlar bu iddiayı çürütmeye koyuldular. Kimyagerler, arsenik-fosfat bağlarının suda hızla çözüneceğini ve DNA gibi kararlı yapılar oluşturamayacağını öne sürdü. Mikrobiyologlar ise deney ortamında az da olsa fosfat kalıntısı bulunmasının, bakterinin hâlâ fosfora bağımlı olduğunu gösterdiğini savundu.
Eleştiriler ve Yeniden Denemeler
2011 yılında Science dergisi, çalışmayı hedef alan sekiz teknik yoruma yer verdi. Eleştiriler, deney tasarımındaki eksikliklerden analiz yöntemlerine kadar birçok noktaya değiniyordu. Aynı yıl, araştırma grubunun bulgularını yeniden üretmeye çalışan iki ayrı çalışma yayımlandı; ancak ikisi de arsenik ile yaşam fikrini doğrulayamadı. Buna rağmen, dergi o dönemde makaleyi geri çekmemeyi tercih etti. O zamanlar yalnızca kasıtlı bilimsel suistimaller için geri çekme işlemi uygulanıyordu.
Yeni Yayın Politikaları ve Tartışmalı Geri Çekilme
Science dergisinin editörü Holden Thorp, geri çekilme kararının arkasındaki nedeni, artık sadece sahtekârlık değil, aynı zamanda verilerin temel sonuçları desteklememesi durumunda da geri çekmenin mümkün olması şeklinde açıklıyor. “Yazarlar kasıtlı bir sahtekârlık yapmamış olabilir, ancak bulgular ana iddiayı desteklemiyorsa, bu geri çekme gerekli hale geliyor,” diyor Thorp.
Bu açıklamaya rağmen, makalenin yazarları geri çekilme kararına karşı çıkıyor. Arizona State University’den jeokimyacı Ariel Anbar, çalışmadaki verilerin doğru olduğunu ve yalnızca yorumlanma biçiminin tartışmalı olduğunu belirtiyor. “Eğer yorum farklılıkları nedeniyle makale geri çekilecekse, o zaman literatürün yarısı kaldırılmalı,” diyerek eleştirisini dile getiriyor.
Etik Sınırlar ve Yayıncılığın Geleceği
Retraction Watch kurucularından Ivan Oransky, bu olayın bilimsel yayıncılık açısından kritik bir dönüm noktası olduğunu söylüyor. Yaygın olarak kabul gören Yayın Etiği Komitesi (COPE) kurallarına göre, ciddi hata veya güvenilmezlik varsa makaleler geri çekilebilir. Science dergisi de artık bu kuralları daha aktif şekilde uygulamaya başladı.
Ancak Anbar’a göre, geri çekilme duyurusunda nedenlerin yeterince açıklanmaması COPE yönergeleriyle uyumlu değil. Üstelik, 2011 yılında yapılan eleştirilere karşı verdikleri detaylı cevapların editörlerce göz ardı edildiğini ve kendilerine yeni bir gerekçe sunulmadan geri çekilme kararı alındığını savunuyor. “Science dergisi şu anda mantıklı bir yayıncılık davranışı sergilemiyor,” diyerek tepkisini dile getiriyor.
Bilimsel Kayıt Temizlenmeli mi?
Bu olay, bilim dünyasında daha önce çürütülmüş ancak hâlâ literatürde yer alan diğer makalelerin temizliği için de bir başlangıç noktası olabilir. Oransky’nin dediği gibi, “Peki şimdi nereden başlamalı?” sorusu, yalnızca Science değil, tüm akademik yayıncılığın temizlenmesi tartışmasını başlatıyor. Bu ve benzeri çarpıcı bilim gündemlerini Moletik’te takip etmeye devam edin.
Kaynak
Wolf, L. Controversial ‘arsenic life’ paper retracted after 15 years — but authors fight back. Nature (2025) doi:10.1038/d41586-025-02325-z.
