Bu konuda araştırmalar yapmış ve yapmakta olan bilim insanları ile laboratuvarlarda insan bedeni ve organları üzerinde diğer hayvanlara bakarak, örneğin Semender (Caudata) veya Kertenkele (Lacerta) bu canlılardaki aktif yenilenme genlerini yetişkin insan bedeninde çalıştırma araştırmaları oldukça dikkat çekiyor. Rahimde bebeği oluşturan ve bebek doğunca aktivitelerini durduran genleri (Homeobox), tekrar aktif etmek için gerekli çalışmalar yürütülüyor.
Rejenerasyon (Yenilenme)
Çeşitli nedenlerden dolayı kopan veya zarar gören vücut parçaların yenilenmesine rejenerasyon (yenilenme) denilir. Kertenkelelerin (Lacerta) kopan kuyruklarının yeniden uzaması, Semenderlerin (Caudata) kopan bacaklarının yeniden oluşması, Yassısolucanlar (Platyhelminthes), Denizyıldızları (Asteroidea) gibi canlıların vücutlarını belirli genlerin aktivitesinde yenilemesi rejenerasyona örnek olarak gösterilebilir.
Omurgalıların sınırlı rejenerasyon kapasitelerinin aksine, birçok omurgasız türü, tüm vücut eksenlerini yeniden yapılandırarak ve neredeyse tüm eksik hücre tiplerini değiştirerek sağlam bir şekilde yenilenir. Hofstenia, bu “tüm vücut” rejenerasyonunu gerçekleştirebilir ve “neoblastlar” olarak adlandırılan yetişkin kök hücreleri barındırır.
İnsan Dokusunun Yenilenmesi
Kesilmiş, yaralanmış insan dokularında doku zamanla doğal bir şekilde yenilenir. Bu dokular, kopan hücrelerin yerini alacak hücrelere sahiptir. Mesela yaralanan bir cilt dokusu (yaranın derinliğine, durumuna göre değişiklik gösterebilir) 2 hafta içerisinde kendini yenileyebilirken kırılan bir kemiğin kendini onarması 5 ay gibi uzun bir süre olabilir.
Sadece yaraların iyileştirilmesine bağlı olarak yenilenmeler söz konusu değildir, insan vücudunda yenilenen bazı doku ve organlar bulunmaktadır. Karaciğer, parmak uçları ve endometrium (rahim içi duvarı) bu doku ve organlara örnek olarak verilebilir. Tarih boyunca birçok rejenerasyon tekniği geliştirilmiştir. Bunlar; malzemelerle, 3D baskı ile ve ilaçlarla rejenerasyon olarak gösterilir. Görünen o ki Deadpool gibi yenilenmek söz konusu. 🙂
Tabi ki o kadar kolay olmayacaktır. Örneğin kolunu trafik kazasında kaybetmiş bir bireyin kolunu yeniden çıkartmak için deri, kemik, kıkırdak, sinir hücreleri, damarlar, ter bezleri gibi birçok faktör söz konusu. Bu genler düzgünce ve dozunda aktive edilirse sorunsuz bir tedavi söz konusu olacaktır.
Hofstenia miami Rejenerasyonu
Rejenerasyon çalışmaları için yeni bir model olan acoela türü olarak üç ksımlı panter solucanı (Hofstenia miamia) model olarak kullanıldı. Acoels, bilateral simetriye sahip hayvanların en eski soyudur ve bu nedenle rejenerasyon mekanizmaların gelişimi hakkında soruları sormak için filogenetik olarak iyi konumlandırılmıştır.
Hofstenia’nın birçok avantajını, rejenerasyonu kontrol eden genleri tanımlamak için bir model tür olarak kullanılır. Hofstenia rejenerasyon ve gelişimin karşılaştırılmasına olanak sağlayan erişilebilir embriyolar üretir ve rejenerasyonu incelemek için gen sağlama ve genom düzenleme araçlarını kullanma konusunda eşsiz bir imkân sunar.
Organ Nakli Tarihe Karışabilir!
Birçok insanın dokusu birbiriyle uyumlu olmadığından nakil işlemi iptal edilen ve hayatını kaybeden insanlar mevcut. Hasarlı doku ve organların yerini almak amacıyla kök hücre rejenerasyon teknikleri nakillerin yerini tutabilir. Kök hücre rejenerasyonu, çeşitli insan dokularına dönüşebilen hücrelerin üretilmesine olanak sağlar. Bunlar tipik olarak hastanın yağ hücreleri gibi kendi hücre tiplerinden oluşturulur ve bu hücreler laboratuvarda manipüle edildiğinde, diğer birçok organ arasında örneğin herhangi bir kas, kalp veya karaciğere dönüştürülebilir. Bu hücreler hastadan türetildiğinden, hastanın bağışıklık sistemi onları reddetmez ve organ naklinde olduğu gibi olumsuzluklar yaşanmaz.
Kopan uzuvların yeniden çıkması ve doğuştan fiziksel engelli insanlara yeniden uzuv yapılması gerçekten bilim ve teknoloji tarihinde inanılmaz bir çığır açacaktır. Zamanında hiçbir canlının genom haritasını bilmiyorduk ama şimdi her şeyi biliyoruz. Neden böyle bir yenilenme olmasın ki!
Kaynak
Ocak M.E., (2019). Rejenerasyonu Kontrol Eden Genler. Bilim Genç Dergisi; TÜBİTAK.
Arda M., (2019). Genlerin Yapısı, Temel Mikrobiyoloji 1.Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi.
Cubison T.C., Pape S.A., Parkhouse N., (2006). İyileşme süresi ile haşlanma hasarı nedeniyle pediatrik yanıklarda hipertrofik skar gelişimi (HTS) arasındaki bağlantı kanıtı.
Anthony A., (2009). Büyüyen Yeni Organlar. TED.com
Srivastava M., Gehrke A.R., Neverett E., Luo Y.J., Brandt A., Ricci L., Hulett R.E., Gompers A., Ruby J.G., Rokhsar D.S., ve Reddien P.W., (2019). Acoel genomu, tüm vücut rejenerasyonunun düzenleyici manzarasını ortaya koymaktadır. Science, eaau6173:10.1126/science.aau6173.
