Dünya’da çevre kirliliğinin, sera gazının, küresel ısınmanın artmasıyla bunu azaltmanın yolları araştırılmaktadır. Bu yollardan birisi ise günlük diyetlerde bitki bazlı gıdaları artırmaktır. İnsanlardan tamamen vegan olmaları beklenmemektedir. Hayvan kaynaklı gıdaları tüketmeleri gerekmektedir ama hem sağlık açısından hem de çevre açısından insanların beslenmelerinde bitki bazlı gıdalar artırılmalıdır.
Hem sağlık açısından hem de gezegene büyük faydası olan bitki bazlı yiyecek ve içecekler daha südürülebilir beslenme sağlamaktadır. Soya ve diğer baklagillerle yapılmış olan içecekler insanlar için çok sağlıklı olduğu gibi bolca protein de içermektedirler. Bitki bazlı süt ürünleri (PBD) hayvansal bazlı süt ürünleri ile kıyaslandığında vitamin ve mineral açısından aynı seviyededir. Bitki bazlı süt ürünlerinin hayvan bazlı süt ürünlerine karşı tek farkı karbon ayak izi oranıdır. PBD 250 ml için sera gazı emisyon oranı hayvan bazlı süt ürününe oranla %59-71 oranında azaltılmıştır. Arazi kullanımı ve ötrofikasyon etkisine bakıldığında ise mandıra sütüne oranla daha düşük bir orana sahiptir.
Vegan ve vejetaryanlar için büyük bir ilgi gören bitki bazlı süt ürünleri çoğu insan tarafından ön yargıya sebep olmaktadır. İçinde yeterli besin miktarının olmaması, tadının kötü olması ya da fazla abartıldığı gibi söylemleri beraberinde getirmektedir. Kabuklu yemişler, baklagiller ve tahıllar gibi zengin beslenme içeriğine sahip olan bitkisel gıdalar üzerine gıda endüstrisinde protein kaynakları ve çeşitliliği arttırılmaya çalışılmaktadır. Böylece gıda endüstrisinde en hızlı büyüyen sektörlerden biri haline gelmektedir.
Hayvan Bazlı Süt İle Bitki Bazlı Sütlerin Farkı Nedir?
Hayvan bazlı sütün çevreye olan etkisi, hayvanın beslenme, yaşama ve diğer faktörlere bağlıdır. Mandıra sütünün ve bitki bazlı sütlerin çevreye olan etkisini araştıran Birleşik Krallık’daki araştırmacılara göre; PBD’nin süte kıyasla pirinç %59, soya %62 ve yulaf %71 oranında daha düşük karbon ayak izi bulunmaktadır. PBD ve süt küresel süt endüstrisinde daha büyük bir etkiye sahiptir. Hayvanların verimsiz beslenmesi ile düşük süt verimi, buna bağlı olarak fazla su kullanımı bulunmaktadır. Devreye su kullanımı girdiğinde Avrupa mandıra sütü yulaf ve soya içeceklerinden daha fazla kullanılırken, Avrupa pirinci hepsinden fazla su kullanımı gerektirir. Bunun sebebi ise Asya’da bu fazla su ihtiyacını yağmur ile kapatırken Avrupa’da fazladan su kullanımı sağlanmaktadır.
En düşük emisyonu üreten Avrupa yulaf içeceğidir. Yulaf içeceklerinin peşinden soya içeceği gelmektedir. Avrupa pirinç içecekleri ise en düşük ötrofikasyon oranına sahip olsa da aralarından en yüksek sera gazı yayandır. Bu sonuçlar, çevresel faktör ve PBD için değişiklik göstermektedir.
Hayvan Bazlı Ürünler Sera Gazını Ne Kadar Etkilemektedir?
EAT Lancet Gezegen Sağlığı Diyetine (EAT PHD) göre, günlük 250 mL tam yağlı süt için protein tüketiminin %9’unu oluştururken kalorinin ise sadece %6’sını oluşturmaktadır. Kalsiyum ve B12 açısından bakıldığında ise sırasıyla %39 ve %48 bir alıma sahiptir. Böyle düşük bir etkiye sahip olmasına rağmen karbon ayak izine bakıldığında %16 oranında bir oran görülmektedir. Mandıra sütü, soya ve yulaf içeceği ile değiştirildiğinde sera gazı emisyon oranı %9-%12 oranında azalma gözükmektedir. PBD ile süt ürünleri karşılaştırıldığında D vitamini iki katına çıkmaktadır. İyot %31 oranında artarken B2 vitamin alınımı %5 artmaktadır. B12 vitamini ise %5 düşmektedir ama bu oran vitamin ya da ürün takviyesiyle kolayca kapatılmaktadır. Bu verilere göre bitki bazlı içeceklerin beslenme diyetinde bir farklılık yaratmadığı ancak çevresel ayak izini azalttığını göstermektedir.
Kaynak
Craig, W. J., Messina, V., Rowland, I., Frankowska, A., Bradbury, J., Smetana, S., & Medici, E. (2023). Plant-Based Dairy Alternatives Contribute to a Healthy and Sustainable Diet. Nutrients, 15(15), 3393.
