Bu yazımızda ABD’de tehdit altında olan canlılar listesine alınmış ilk yaban arısı olarak literatürde yerini alan Paslı Yamalı Yaban Arısı (Bombus affinis) hakkında derlediğimiz bilgileri paylaşacağız. Yazımız sayesinde türün literatüre girme sürecini, olası sebeplerini, hangi bitkilerin çiçekleriyle beslendiğine, türün yaşam standartları hakkında bilgiye ve şu anki tehlike parametresi (IUCN listesindeki durumu) hakkında bilgileri öğreneceğiz. Hazırsanız vızıldayarak başlıyorum.
Tarihsel olarak baktığımzda, Paslı Yamalı Bombus Arısı (Bombus affinis), Amerika Birleşik Devletleri’nin doğusu ve orta batısındaki bölgelerde oldukça yaygın gözüken ve geniş yayılıma sahip bir arıdır ve ABD’nin doğusunda bulunan yaklaşık 21 Bombus spp. arısından birisi olarak raporlanmıştır. 2016 yılının sonuna kadar tür için herhangi değişim yokken 2017 yılında önce yapılan inceleme ve çalışmalar 2017 genel bir değerlendirme alındı ve türlerde yaygın ve keskin bir popülasyon yoğunluklarında düşüş yaşandığı saptandı. Azalmanın olası sebeplerinin yeni çıkan bir patojen, pestisitlere ve özellikle de böcek veya mantar öldürücü ilaçlarda doğrusal bir ilişki olduğu verilerle örtüşüyor.
Tür değerlendirmesi yazılırken olası sebeplerin bu olduğu yönünde yorumlar yapıldı ama kesin bir sebep bulunamadı. Bu yapılan değerlendirme ve tartışmalar sonucunda en çok bu durumdan etkilenen arının yani Paslı Yamalı Yaban Arısı (Bombus affinis)’nın Federal düzeyde tehdit altında olduğu kararına varıldı çünkü o yıllarda nüfusunda %87’lik bir kayıp gözlemlendi ve 2017 yılının ortalarında ABD çapında Tehlike altındaki canlılar listesine giren ilk yaban arısı oldu.
ABD’nin Balık ve Yaban Hayatı Servisi, 2016 yılında tür için durum değerlendirmesi yazıldı. Tüm türleri 2017’de listelendi (Nesli Tükenmekte Olan Türler Listesinde Tehdit Altında kategorisinde listelenmişti ama durum şimdi daha kritik) ve 2021’de Paslı Yamalı Bombus Arısı (Bombus affinis) için koruma planı tamamlandı.
Paslı Yamalı Yaban Arısı (Bombus affinis) Tür değerlendirmesinde Saptanan Sorunlar
- Yeni çıkan Patojenler,
- Pestisitler (Özellikle böcek öldürücü ve mantar öldürücü maddeler),
- Yerli olmayan arı yetiştiren çiftlikler,
- Habitat kayıpları ve bozulmalar,
- İklim Değişikliği (ki şu an itibariyle İklim Krizi haline geldiğini söylesek yanlış olmaz.),
- Ve Türü strese sokan diğer canlıların artması, dengesinin bozulması.
Bu sorunlar değerlendirme raporunda belirtilen sorunlar arasında belirtilmektedir. Bu sorunların bağımsız olarak etki ettiği ve sonucunda aynı amaca hizmet ederek sinerjik yani toplam etki (ortak güç) olarak canlıyı etkilemektedir.
Peki Popülasyonlarda Neden Ani Düşüş Olur?
Bir örnek üzerinden anlatmak daha doğru olacaktır. Ortamda yaşayan küçük bir canlı popülasyonumuz olsun. Popülasyon yeterli beslenme sürecini yetersiz çiçek kaynaklarından ötürü yerine getiremezse buna bağlı olarak beslenme stresi, bireyin patojenlere ve pestisitlere karşı direncini azalması, böcek ilaçlarına daha kolay maruz kalma, hastalıklara karşı doğal bağışıklık direncinin azalması gibi etkenlere hassas bir hale gelir. Bu hassaslık popülasyonun toleransını geçtiği anda popülasyon daralmaya doğru gitmeye başlayacaktır.
İşte küçük popülasyon oluşturma eğilimi gösteren Paslı Yamalı Yaban Arısı (Bombus affinis) içinde olan senaryo hemen hemen bu şekilde olduğu düşünülüyor.
Paslı Yamalı Yaban Arısını Yakından Tanıyalım
Wisconsin’de son derece nadir olan bir türdür. Günümüzde hem eyalet hem de küresel olarak tehlikede olduğu kabul edilmektedir. Güncel tehlike durumu IUCN tarafından nesli Tükenmekte Olan olarak listeleniyor. Bir zamanlar ABD’nin kuzeydoğusunda ve Orta Batı’nın yukarısında yaygın olduğu düşünülen ama son gözlemlere göre kayıtlar tek bireylere kadar inmiştir. Wisconsin’de son gözlemler çoğunlukla eyaletin güney yarısında bulunuyor.
Yaşam Alanı
Seçtiği habitatlar çayır, ormanlık alan, bataklık/sulak alan, tarım arazisi ve şehir konutlarına yakın park ve bahçe olmaktadır.
Beslendiği Nektar (Ballı) Bitkileri
Paslı Yamalı Bombus Arısı, kısa dilli bir türdür. Bu sebeple nektar salgısına kolay ulaşabileceği bitkilerin çiçeklerini tercih etmektedir. Sıralarsak: Aesculus spp. (Atkestanesileri), Agastache spp. (Çördükler), Helianthus spp. (Ayçiçekleri), Lonicera spp. (Hanımelileri), Monarda spp. (Arı Balzamları), Physotegia spp. (Sadık Bitkiler), Prunus spp. (Erikler/Kirazlar), Solidago spp. (Altın Başaklar) ve Vaccinium spp. (Yaban Mersinleri) bitkilerini beslenmek amaçlı tercih etmektedir. Unutmayalım ki her coğrafyanın farklı floristik yapısı vardır. Bu listede Amerika kıtasındaki bulunan bitkilerden oluşan bir cins listesini verdiğimizi tekrardan hatırlatmak isterim.
Uçuş Sezonu
Paslı Yamalı Yaban Arısı ilkbaharın başlarında ortaya çıkar ve diyapoza (Gelişmenin durdurulduğu genetik olarak belirlenmiş evre, bilinene göre diyapoza son giren türlerden biridir yani iyice kış bastırana kadar yaşantısına devam eder) girene kadar her anlamda gelişmeye devam eder. Wisconsin’deki gözlemler Nisan’dan Ekim’e kadar doğada görülebileceğini rapor edilmektedir.
Yıllık Yaşam Döngüsü Nasıldır?
Kışı sağlıklı bir şekilde geçiren yalnız kraliçeler ilkbaharla birlikte doğaya atılır ve küçük bir koloni oluşturmakla ile işe başlarlar. Sosyal bir türdür. Yaza kadar koloni ufak ufak büyür ve genişletilir. Yaz boyunca işçi üretimi devam eder. Yaz sonu ve sonbahar başı gibi erkeklerin üretimi ve yeni kraliçelerin üretimi sağlanır. Çiftleşme uçuşları yapılır. Ve halihazırdaki koloni ufak ufak ömrünü tamamlar ve küçülmeye başlar. Döllenmiş yumurtalarla vücudunu doldurabilen başarılı ve şanslı genç kraliçeler ve bir yıllık bu döngünün tümünü devam edeceklerine inandıkları yeni bir alan (yiyecek kaynakları yeterli, bozulmamış, yuvalama ortamı uygun) seçerler. Göç ve kışlama hazırlığı başlar. İlkbahara kadar yalnız bir şekilde kışlayan kraliçeler için döngü başına dönmüş olmaktadır.
Benzeyen Diğer Wisconsin Türleri
Wisconsin’deki benzer Bombus arısı türleri: İki Benekli Bombus Arısı (B. bimaculatus), Kahverengi Kuşaklı Bombus Arısı (B. griseocollis), Yaygın Doğu Bombus Arısı (B. impatiens) ve Yarı Siyah Bombus Arısıdır (B. vagans).
Daha fazlası için Moletik’i takip etmeyi unutmayın!
Kaynak
Williams, Paul H.; Thorp, Robbin W.; Richardson, Leif L. and Colla, Sheila R. (2014). “Bumble Bees of North America: An Identification Guide”. Princeton University Press. 208 pp.
Bombus affinis | Wikipedia. (Access Date: 11 October 2023). https://en.wikipedia.org/wiki/Bombus_affinis .
Rusty Patched Bumble Bee | IUCN, Red List. (Access Date: 11 October 2023). https://www.iucnredlist.org/species/44937399/46440196 .
Bombus affinis – Rusty Patched Bumble Bee | Wisconsin Bumble Bee Brigade (Access Date: 11 October 2023). https://wiatri.net/inventory/bbb/resources/SpeciesDetail.cfm?ESTID=11020 .
Rusty Patched Bumble Bee | U.S. Fish & Wildlife Service. (Access Date: 11 October 2023). https://www.fws.gov/species/rusty-patched-bumble-bee-bombus-affinis .
Akkoç, S. Sena. (2023). “20 Mayıs Dünya Arı Günü: Arı Popülasyonunda Hızlı Düşüş Tehlikeli Boyutta”. (Access Date: 11 October 2023). https://www.ekoiq.com/20-mayis-dunya-ari-gunu-ari-populasyonunda-hizli-dusus-tehlikeli-boyutta/ .
Küçükay, Aleyna. (2017). “Tehdit Altında Olan İlk Yaban Arısı”. (Access Date: 11 October 2023). https://popsci.com.tr/tukenme-tehlikesi-altinda-olan-ilk-yaban-arisi/ .
Can, Nilay Nida. (2017). “Bir Zamanlar Sık Görülen Yaban Arısı ‘Yok Olma Tehlikesiyle Karşı Karşıya”. (Access Date: 11 October 2023). https://www.dogadergisi.com/bir-zamanlar-sik-go%CC%88ru%CC%88len-yaban-arisi-yok-olma-tehlikesiyle-kars%CC%A7i-kars%CC%A7iya/ .
