Kütüphanelerde ve ikinci el kitapçılarda dolaşanlar eski kitapların kokusuna aşinadır. Yeni satın alınan bir kitabın sayfalarını karıştırmaktan ve yeni kağıdın yeni basılmış mürekkebinin keskin aromasını solumaktan kim hoşlanmaz ki? Tüm aromalarda olduğu gibi kökenler yine bir dizi kimyasal bileşene dayanıyor. Kitap yapımında kullanılan kimyasalların çeşitliliği, aynı zamanda kitaptan kitaba değişiklik gösterecek bir aroma olduğu anlamına gelir.
‘Yeni kitap kokusu’ üç ana kaynağa indirilebilir: kağıdın kendisi (ve üretiminde kullanılan kimyasallar), kitabı basmak için kullanılan mürekkepler ve kitap ciltlemede kullanılan yapıştırıcılar.
Kağıt üretimi birkaç aşamada kimyasalların kullanılmasını gerektirir. Büyük miktarlarda kağıt, odun hamurundan yapılır (pamuk ve tekstil ürünlerinden de yapılabilir) – bu bağlamda genellikle ‘kostik soda’ olarak anılan sodyum hidroksit gibi kimyasallar, pH’ı arttırmak ve içinde liflere neden olmak için eklenebilir. Elyaflar daha sonra hidrojen peroksit dahil bir dizi başka kimyasal ile ağartılır; daha sonra bol miktarda suyla karıştırılırlar. Bu su, kağıdın özelliklerini değiştirmek için katkı maddeleri içerecektir – örneğin, AKD (alkil keten dimer), kağıdın suya direncini iyileştirmek için yaygın olarak bir ‘haşıllama maddesi’ olarak kullanılır. Diğer birçok kimyasal da kullanılmaktadır tabi ki fakat bu sadece çok kaba bir incelemedir. Bunun sonucu, bu kimyasallardan bazılarının, tepkimeleri yoluyla veya başka şekilde, kokularını algılayabildiğimiz uçucu organik bileşiklerin (VOC) havaya salınmasına katkıda bulunabilmesidir. Aynı şey mürekkeplerde kullanılan kimyasallar ve kitaplarda kullanılan yapıştırıcılar için de geçerlidir. Kitap ciltleme için, birçoğu organik ‘ko-polimerlere – kimyasal olarak zincirlenmiş çok sayıda küçük moleküle dayanan bir dizi farklı yapıştırıcı kullanılır. Belirtildiği gibi, kullanılan kağıt, yapıştırıcılar ve mürekkeplerdeki farklılıklar ‘yeni kitap kokusunu’ etkileyecektir, bu nedenle tüm yeni kitaplar aynı kokmayacaktır. Belki de henüz hiçbir araştırmanın aromayı kesin olarak tanımlamaya çalışmamasının nedeni budur.
Bununla birlikte, çok daha fazla araştırma yapılan aroma eski kitapların kokusudur. Genel olarak, ‘eski kitap kokusu’ üretimine yol açan şey, kağıt içindeki bileşiklerin kimyasal olarak parçalanmasıdır. Kağıt, diğer kimyasalların yanı sıra selüloz ve daha küçük miktarlarda lignin içerir. Daha yeni kitaplarda, eski kitaplardakinden çok daha az lignin bulunur. Bunların her ikisi de kağıdın yapıldığı ağaçlardan kaynaklanmaktadır; daha ince kağıtlar, örneğin gazete kağıdına göre çok daha az lignin içerecektir. Ağaçlarda lignin, selüloz liflerinin birbirine bağlanmasına yardımcı olarak ahşabı sert tutar; aynı zamanda, oksidasyon reaksiyonları onun asitlere parçalanmasına ve daha sonra selülozun parçalanmasına yardımcı olduğu için yaşla birlikte eski kağıdın sararmasından da sorumludur.
‘Eski kitap kokusu’ bu kimyasal bozulmadan kaynaklanır. Modern, yüksek kaliteli kağıtlar, lignini gidermek için kimyasal işlemden geçer, ancak ortamdaki asitlerin varlığından dolayı kağıttaki selüloz parçalanması (çok daha yavaş bir hızda da olsa) meydana gelir. Genel olarak ‘asit hidrolizi’ olarak adlandırılan bu reaksiyonlar, birçoğu eski kitapların kokusuna katkıda bulunma ihtimali olan çok çeşitli uçucu organik bileşikler üretir. Bazı bileşiklerin katkılarına bakacak olursak : benzaldehit, badem benzeri bir koku, vanilin vanilya benzeri bir koku, etil benzen ve toluen tatlı kokular verir; ve 2-etil heksanol, “biraz çiçek” kokusu katkısına sahiptir. Bu reaksiyonlarla üretilen diğer aldehitler ve alkoller, düşük koku eşiklerine sahiptir ve ayrıca katkıda bulunur.
Bazı bileşikler de, eski kitapların bozulma derecesini belirlemek için kullanılır. Furfural bunlardan biridir. 1800’lü yılların ortalarından sonra yayınlanan kitapların daha fazla furfural yayması ile kitapların yaşını belirlemek için de kullanılabilir ve yayımı genellikle pamuk veya keten kağıttan oluşan eski kitaplara göre yayın yılı ile artmaktadır.
Sonuç olarak, kullanılan kimyasalların çeşitliliği her kitapta farklılık gösterdiği için birçok aromada olduğu gibi kitap kokusunda da belirli bir bileşiği veya bileşikler ailesini gösteremiyoruz. Fakat şundan eminiz ki çoğumuz yeni veya eski kitap kokuları arasında dolanmayı çok seviyoruz. Hatta bazılarımız tarafından o kadar çok seviliyor ki kitap kokusunun aroması parfüm olarak bile kullanılıyor.
İlk yayınlanma: 31 Mart 2021
Güncellenme: 10 Eylül 2023
Kaynakça
https://www.compoundchem.com/2014/06/01/newoldbooksmell/
