Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre kanser: anormal hücrelerin kontrolsüz bölündüğü , vücudun hemen hemen her organında veya dokusunda başlayabilen, vücutta birbirine yakın olan kısımlarını işgal eden büyük bir hastalık grubudur. Günümüzde en çok ölüm nedeni kalp rahatsızlıklarından kaynaklanırken ikinci ölüm nedeni kanserdir. Örneğin 2018 yılında 18.1 milyon yeni vaka tespit edilirken 9.5 milyon kansere bağlı ölüm meydana gelmiştir. Bu verileri düşündüğümüzde kanser vakalarını erken tespit etmenin ne kadar önemli olduğu bir kez daha açığa çıkmaktadır.
Kanseri teşhis etmekte en çok kullanılan yöntem doku biyopsisidir. Kanserleşme olup olmadığını anlamak için hücreler toplanır ve histolojik olarak mikroskop altında incelenir. Bu inceleme kanser olup olmadığını tespit etmenin yanı sıra kanserin türünü saptamak için de kullanılır. Fakat kimi zaman iğne kimi zaman açık bir ameliyat şeklinde yapılan doku biyopsisi ağrılı , riskli ve invaziv bir işlemdir. Aynı zamanda bazı hastalarda tümöre erişememe ya da tümör erişimine engel olacak başka sağlık sorunları nedeniyle araştırmacılar yeni bir yöntem üzerinde durmaktadırlar : Likit biyopsisi.
Likit biyopsisi yeni bir yöntem olmakla beraber araştırmacılar hala geliştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. Neredeyse her kanser türünde kullanılmaya başlanan likit biyopsi, akciğer kanseri, meme kanseri , mide kanseri, karaciğer kanseri gibi en sık görülen kanser türlerini de tespit edebilmektedir.
Likit biyopsi yöntemi DNA, RNA, proteinler, ekzozomlar ve hücrelerde farklı tümör materyallerini tespit eder. Kan, omurilik sıvısı, idrar, tükürük gibi sıvılardan tespit edilebilir. En çok kan yöntemi tercih edilir. Sıvı biyopsiler sadece kanseri teşhis etmek için değil, kanser tedavisinin işleyişini, takibini yapmak daha önceden kansere yakalanmış ve iyileşmiş kişiler için tetkik olarak kullanmayı da sağlar.
PEKİ NASIL TESPİT EDER?
Likit biyopsinin çalışma prensibi circulating tumor DNA olarak bilinen ctDNA’yı tespit etmeye dayanır. ctDNA kanda dolaşan, tümörden türetilmiş parçalanmış DNA’dır. Yapılan bir araştırmada farklı kanser türlerine sahip 168 hastadan kan örnekleri alınıp analiz edilmiştir. Katılımcıların %58’inde kansere bağlı olarak en az bir adet ctDNA mutasyonu saptanmıştır. Bilim insanları ctDNA’yı yeni nesil dizileme yöntemi (NGS) veya PCR tabanlı yöntemler kullanarak analiz edebilirler. Özellikle NGS , kanserin genetik yapısının kapsamlı bir görünümünü sağlar ve tanıda çok yararlıdır. PCR yöntemi; hastalığı tespit etmek , tedaviye yanıt ve hastalığın ilerleyip ilerlemediğini anlamak için önemlidir.
AVANTAJLARI
- Likit biyopsisi hastadaki kanserin moleküler özelliklerini tanımlayarak hassas ilaç tedavileri uygulanması konusunda bir avantaj sunmaktadır.
- Kanser ilaçlarına direnç geliştiren hastaları tespit edebilmeyi sağlar. Bir araştırmada, akciğer kanseri olan hastalardan tirozin kinaz inhibitörleri adı verilen ilacı kullanan bireylerin ctDNA’sında ilaca karşı dirence neden olan genetik mutasyon tespit edilmiştir.
- Hızlı olmakla beraber , kandan örnek almak daha pratiktir ve defalarca uygulanabilir.
Dezavantajlarından biri ise kanser türleri için uygun biyobelirteçlerin tespitidir. Aynı zamanda DNA mutasyonları, aynı kanser türüne sahip hastalarda bile farklılıklar gösterir.
Araştırmacılar likit biyopsisinin geliştirilmesi konusunda hemfikirler. Fakat gelişmeler hızla sürmekte. Örneğin FDA, akciğer kanseri olan hastaların ctDNA’sında EGFR gen mutasyonlarının tespiti için üretilen likit biyopsi testini 2016 yılında onayladı. 2040 yılında yaklaşık 16.4 milyon insanın kanserden öleceği tahmin edilirken, umut ediyoruz ki kanser için yapılan bu araştırmalar bu sayının çok daha az olmasını sağlayacaktır.
Kaynak
Madigan, M., Brock, T., Martinko, J., Madigan, M., & Martinko, J. (2015). Brock biology of microorganisms. Boston: Pearson.
Wan, J. C., Massie, C., Garcia-Corbacho, J., Mouliere, F., Brenton, J. D., Caldas, C., … & Rosenfeld, N. (2017). Liquid biopsies come of age: towards implementation of circulating tumour DNA. Nature Reviews Cancer, 17(4), 223.
Cancer. (2021). Retrieved from https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1
Staff, N. (2017). Liquid Biopsy: Using Tumor DNA in Blood to Aid Cancer Care. Retrieved 8 November 2017, from https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2017/liquid-biopsy-detects-treats-cancer
Liquid biopsy – Wikipedia. (2021). Retrieved 2021, from https://en.wikipedia.org/wiki/Liquid_biopsy
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu. (2021). Likit biyopsi nedir? Ne zaman yapılır? Nelere dikkat edilmelidir? – Memorial. Retrieved 22 October 2020
