Yaygın olarak “hava bitkileri” olarak bilinen ve herhangi bir ihtiyacını topraktan karşılamayan bitkilere Epifitik bitkiler denilir. Toprağa ihtiyaç duymadan yaşayan bu bitkiler nasıl hayatta kalıyor? Hadi biraz botanik konuşalım.
Epifitik bitkiler, orman ekosistemlerinde önemli bir bileşen olarak kabul edilirler. Bu bitkiler başka bitkilerin örneğin ağaçların veya çalıların üstünde büyürler, parazit değillerdir. Genel olarak toprakta yetişen gelişen ve büyüyen bitkiler tüm besin ihtiyaçlarını topraktaki makro ve mikro elementlerden alırlar. Ayrıca topraksız tarım ile yetiştirilen bitkilerin besin ihtiyacı da işte bu mikro ve makro elementlerin içinde yer aldığı ve Hoagland adı verilen bir besin çözeltisi ile karşılanır. Ancak epifitik bitkiler toprağa bağımlı olmadığı için besin ihtiyaçlarını buradan karşılayamazlar. Bunun yerine havadaki oksijeni kullanırlar ve havadan beslenirler. Orman ekosistemindeki çeşitli hayvanların (böcekler, kuşlar vb.) barınma ve besin ihtiyaçlarını karşılarlar. Kuşlara yuvalamaları için temel malzeme ihtiyacı, böceklere temel barınma ve besin ihtiyacını sağlarlar.
Epifitler doğaları gereği yavaş büyüyen hava bitkileridir ve genellikle olgunluğa tam olarak ulaşmak ve konaklarına uyum sağlamak uzun bir süre gerektirir. Yavaş büyümeleri, yavaş biyokütle birikimine ve yavaş türleşmeye yol açmaktadır, bu da genç ormanlara kıyasla eski ormanların daha düşük biyokütle ve çeşitliliklerini açıklamaktadır. Epifitlerin yavaş büyümesi, yerleştikleri habitatlarda su ve besin maddesi arzının aralıklı olmasının bir sonucu olduğu düşünülmektedir.
Konak Ağacın Özellikleri
Epifitler temel olarak destek için konak bitkiye bağımlıdırlar. Konakçı ağaçlar, epifit türlerin oluşması için onlara substrat sağlarlar. Ağaçların boyutu büyüdükçe epifitler daha rahat kolonize olurlar. Bu da daha geniş yüzey alanı ve epifit çeşitliliği konusunda kendilerine destek olur. Konak ağacın yaşı da önemli bir belirleyici faktördür çünkü epifit türlerinin biyokütlesi zamanla yavaş yavaş birikir. Nihayetinde, yaşlı ve büyük ağaçlar, genç ve küçük ağaçlara göre genellikle yüksek epifit çeşitliliğini ve bolluğunu destekler, çünkü konukçu ağaçların hem fiziksel hem de kimyasal nitelikleri zamanla değişir.
Yaşam Ortamları Nerelerdir?
Epifitlerin bir çoğu nemli tropik bölgelerde yaşarlar. Burada yerden yüksekte olup büyüyebilme ve gelişebilme yetenekleri, yoğun gölgeli ormanlarda güneş ışığına erişim sağlar. Ağaç tepelerinde yüksekte biriken yaprak ve diğer organik artıklardan elde edilen besin maddelerinden yararlanırlar. Bu bitkilerin çoğu çiçekli bitkilerdir (Angiosperm). Eğrelti otları, yosunlar ve ciğer otları yaygınlık gösteren epifitlerdir ve bunlar hem tropikal hem de ılıman bölgelerde bulunurlar. Epifitler kuru bölgelerde yaşamlarını nadir sürdürürken, her zamanki gibi istisnalar bulunmaktadır. Top yosunu (Tillandsia recurvata) önemli bir istisnadır ve Meksika’nın kıyı çöllerinde bulunabilir. Burada deniz sisi sayesinde nem aldığı bilinmektedir.
Nasıl Beslenirler?
Bitkiler suyu topraktan alırlar ve bunun yanında topraktaki besin minerallerini de toprağa bağımlı kökleri ile gövdelerine ve yapraklarına çekerek beslenirler. Epifit bitkilerde toprağa bağımlı bir yaşam söz konusu olmadığı için besinlerini yağmur suyu ve havadaki su buharından temin ederler. Çoğu epifit bitki, yağmur suyunu kökleriyle emer ancak birçok epifitin nem de yakalayabilen özelleşmiş (metamorfize olmuş) yaprakları bulunmaktadır. Spesifik mineralleri yağmurlardan elde ederler. Ancak ihtiyacı olan diğer besin maddelerini üzerinde yaşadıkları destekleyici bitkilerin üst tabakada biriken artıklardan emerek beslenirler.
Dağılımları ve Tozlaşmaları
Epifitler habitat olarak çok geniş bir yer kaplamazlar. Dar habitat gereksinimlerine sahip olan bu hava bitkileri tohumlarının dağılımı için rüzgarı kullanırlar. Üreme ve döllenmelerindeki en önemli faktör rüzgarlardır. Tüy şeklinde toz benzeri tohumlara sahip olan epifitler rüzgarın hafif esintisi sonucu bile tohumlarını dağıtabilir. Bunun yanı sıra hayvanlar yardımı ile dağılım da söz konusudur. Birçok türün yemişleri kuşlar ve diğer ağaçlarda yaşayan hayvanlar tarafından dağıtılır.
İklim Değişikliği
İklim değişikliği, biyolojik olarak tüm canlılar üzerinde etkisini tüm gücüyle gösterir. Biyolojik çeşitlilik için en büyük tehditlerden biridir. Epifitler atmosfer ve bitki örtüsü arasındaki kesişim noktalarında yer alırlar ki bu da onlara dezavantaj olarak dar ekolojik niş sunar. Bundan dolayı atmosferik iklim değişiklikleri bu bitkiler üzerinde ciddi olumsuz etkiler yaratabilir. Nem, sıcaklık ve yağış gibi iklim koşullarındaki değişkenliklerin, epifit çeşitliliğini etkilediğini gösteren literatürde birçok çalışma bulunmaktadır.
Epifitler, doğrudan iklim değişikliğinden etkilenmedikleri biliniyor. Küresel ısınmadan dolayı aşırı sıcaklık ve kuraklıktan dolayı, ağaç ölümleri, yangınlar, iklim değişikliği ile ilgili doğrudan etkilenen böcekler ve onların türleri epifit çeşitliliği üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir.
Ancak, iklim ısınması ve kuraklık ile epifit çeşitliliği arasındaki bağlantıyı doğrudan veya konak türlerinin, yayılan tohumların ve uygun substratların kaybı yoluyla incelemek için gözlemsel ve deneysel çalışmalara ihtiyaç vardır.
Bilimle ve bol bol bitkilerin serinliği ile kalın sevgili Moletik okurları 🙂
Kaynakça
Bartels, S. F., & Chen, H. Y. (2012). Mechanisms regulating epiphytic plant diversity. Critical Reviews in Plant Sciences, 31(5), 391-400.
Huda, M. K., & Wilcock, C. C. (2008). Impact of floral traits on the reproductive success of epiphytic and terrestrial tropical orchids. Oecologia, 154, 731-741.
https://www.britannica.com/plant/epiphyte