Ölmek mi? Yoksa hayatta kalmak için bir kolunu ya da bacağını kaybetmek mi? İnsanlar için zor bir seçim olan bu soru böcekler ve eklembacaklılar için aslında oldukça kolaydır. Uzuv ototomisi denilen bu olay avlanan ve tuzaktan kaçmaya çalışan bir böcek için vücut parçalarını gönüllü olarak bırakmasıdır. Genellikle etobur bitki türü olan Drosera spp. tarafından yakalanan böcek ve eklembacaklıların uyguladığı bir yöntemdir.
Uzuv Ototomisi Nedir?
Tehlike anında yaşamak için vücut parçalarının gönüllü olarak bırakılması, yırtıcı hayvanlara karşı kendini koruma adına birçok hayvan soyunda gelişmiş savunma tepkisidir. Ototomi genellikle böceklerde ve diğer eklembacaklılarda görülmektedir. Uzuv ototomisi, yırtıcı bir hayvan tarafından uzuv yakalandığında ya da tuzağa düştüğünde alandan avlanmadan anında kaçmayı sağlamaktadır.
Uzuv Ototomisi Ne Kadar Sürede Gerçekleşir?
Pek çok böcek ve eklembacaklılarda bu süre yaklaşık 2 dakikadan kısa sürmektedir. Bu hız yırtıcılardan kaçmak için önemli bir süredir. Bu hızlı ototominin, uzuv atma sürecinin 20 dakikadan fazla olduğu böcek atalarından evrimleştiği düşünülmektedir. Yavaş ototominin, yaralanmayı azalttığı (hareket etmeyi zorlaştıran yaralı uzuvları iyileştirmek amaçlı süre kazanmak) böylece avın avcılardan daha kolay kaçtığı varsayılmaktadır.
Av ve Avcılar Kimlerdir?
Etobur bitkiler ve böcek, eklembacaklılar gibi canlılar arasında bu etkileşimde uzuv ototomisi çok sık bir şekilde görülmektedir. Drosera spp. avcı yapraklarının üzerindeki mukozalar sayesinde birçok sayıda av yakalayabilir. Bunlar genellikle Diptera, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera, Thysanoptera, Coleoptera, Orthoptera, Collembola gibi takımlara ait küçük böcekler ve eklembacaklılardır. Bu takımlarda bulunan türler yavaş veya hızlı ototomiye sahiptirler.
Yapraklarında bol miktarda müsilaj bulunan Drosera spp. dokunaçları ile yakaladığı avı orta derecede tutma potansiyeline sahiptir. Ama yapraklarını avı saracak şekilde bükerse bu tutma potansiyeli artmaktadır. Av avcıya yakalandığında ilk aşamada, kendisini ya bu yapışkan tuzaktan çekmeye ya da uzuv ototomisi ile bir uzvunu kaybederek avcıdan kaçmaya çalışır. Yapılan kontrollü bir laboratuvar deneyinde, uzuv ototomisi geçirebilen bir cırcır böceğinin (Acheta domesticus L.; Orthoptera, Grillidae) tek arka bacağını kaybederek Drosera collina Lowrie’den daha az kaçabildiği gösterilmiş. Uzuv ototomisinin, görülme sıklığı ve avcıdan kaçmalarını kolaylaştırmada ne kadar etkili olduğu hala araştırılmaktadır.
Kaynakça
Krueger, T., Bateman, P. W., Fleischmann, A., & Cross, A. T. (2023). Better to risk limb than life: some insects use autotomy to escape passive predation by carnivorous plants. Arthropod-Plant Interactions, 1-7.
