Duchenne Musküler Distrofisi (DMD olarak da bilinir), çoğunlukla erkek çocuklarda 3 – 5 yaşlarında, X’e bağlı resesif olarak kalıtım gösteren, distrofin gen mutasyonu sonucunda kas güçsüzlüğü şeklinde ortaya çıkan, ilerleyen bir kas yıkımı ve zayıflığına neden olan genetik bir hastalıktır.1, 2
Erkek bireylerde tek X kromozomu bulunduğu için hastalık erkeklerde daha çok (3.500 ila 5.000’de 1) gözlemlenir. Kız çocuklarında ise iki X kromozomundaki distrofin genlerinden biri hatalı olsa bile, diğer genden sentezlenen protein sayesinde, kasların işlevleri yerine getirilebildiğinden, hastalığın kız çocuklarda görülme oranı 50 milyonda 1 olarak ifade edilmektedir.2 Dolayısıyla erkek çocuklar hasta, kız çocuklar ise genelde taşıyıcı olur. Dünya çapında her yıl yaklaşık 20 bin yeni tanı konulmaktadır.
DMD hastası bireyler kas zayıflığı nedeniyle düzgün koşamaz ve zıplayamazlar. Bunun dışında bireylerde sık düşme ve düşmeye bağlı yaralanmalar, oturur pozisyondan ayağa kalkmada zorluk, ayak parmakları üzerinde yürümek, baldırlarda aşırı gelişmiş kas dokusuna benzer bir görünümü olan şişkinlik, kas ağrısı, yürürken göbeği ileri omuzları geri çekme davranışı, öğrenmede güçlük ve gelişmede gecikme belirtileri gözlemlenir.
Progresif (ilerleyici) kas güçlüğü; yürüyüş sorunları, kol ve omuz kaslarını kullanamama, solunum problemleri, skolyoz (omurga eğriliği) ve kalp kasının etkinliğinin zayıflaması nedeniyle kalp sorunları, yutkunma problemleri gibi komplikasyonlara neden olur.3
DMD Hastalığına Neden Olan Gen ve Mutasyon
Duchenne Musküler Distrofisi, protein kodlayan distrofin geni (NCBI Gen ID: 1756) üzerinde gerçekleşen mutasyonlar sonucunda meydana gelir. Bu mutasyonlar delesyon (silinme), duplikasyon (kopyasının oluşması) veya nokta mutasyon şeklinde olabilmektedir. Hastalık, hastaların %60 – 70’lik diliminde delesyon (gende büyük kayıplar), %10’unda genin bazı bölgelerinin duplikasyonu, %20-30’unda ise nokta mutasyonları şeklinde tespit edilmiştir.4
Gende gerçekleşen bu mutasyonlar, genin proteini hiç üretememesine ya da hasarlı üretmesine neden olur. Proteinin olmadığı veya hasarlı olduğu bu durumlarda kasların sağlamlığı ve bütünlüğü korunamaz. Dolayısıyla günlük hayatta yapılan basit hareketler bile kasların devamlı olarak yıkılmasına ve hasar görmesine neden olur.
Teşhis için kan testi, kas biyopsisi ve genetik testler istenir. Kan testinde hastada kreatin kinaz (CK) enziminin düzeyi incelenir. Normalde düşük olan bu değer, kas yıkımı gerçekleştiğinde kana geçerek yükselir. Yine de kan tahlili teşhis için yeterli değildir. Biyopsi ile alınan doku örneklerinin mikroskop altında incelenmesi ile kesin teşhis konulabilir. Bir başka yöntem olarak kandan elde edilen DNA örneği analiz edilerek distrofin geninde mutasyonun olup olmadığı araştırılabilir.
Kesin bir tedavi olmasa da hastaların yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik diyetler, steroid (kortizon) tedavileri ve fizik terapi yöntemleri kullanılmaktadır. Gelişen biyoteknoloji ve genomik proteomik çalışmaları sayesinde gen terapileri hastalık kaynağını kökünden çözerek tamamen iyileştiren tedaviler geliştirilebilmesine olanak sağlıyor. Bu kapsamda Clincal Trials üzerinden verileri paylaşılan çalışmalar henüz sonuçlanmamış olsa da klinik çalışmaları devam eden yeni gen terapi yöntemlerinin sayesinde hastalığa neden olan mutasyona uğramış genin sağlıklı olanıyla değiştirilerek bu hastalığa çare olması beklenmektedir.
Kaynak
1 Bektaş G, Başkent G, Ulak Özkan M, Pembegül Yıldız E, Aydınlı N, Çalışkan M, Özmen M. Duchenne Musküler Distrofili Çocuklarda Genotip-Fenotip İlişkisi: Tek Merkez Deneyimi. Türkiye Çocuk Hast Derg 2020;14:518-521
2 Savaş Gürses, T. (2021). Dmd hastalığı nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir?. 18 Aralık 2021 tarihinde erişildi, https://www.medicalpark.com.tr/dmd-hastaligi/hg-2085
3 Mayo Clinic Staff. Muscular dystrophy – Symptoms and causes. (2021). 18 Aralık 2021 tarihinde erişildi, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/muscular-dystrophy/symptoms-causes/syc-20375388
