Günde belki en az bir belki de sayısız kez yaptığımız bir uygulama ile binlerce kişinin ölümüne engel olmaktayız. Refleks haline gelmiş bu uygulama bizleri de birer kahraman yapmakta. Sizce bu uygulama ne olabilir? İpucu veriyorum; yemeklerden önce ve sonra, dışarıdan eve gelince, tuvaletten çıkmadan önce… Yaşamı koruyan bu alışkanlığı yapmak kolaydı fakat insanlara kabul ettirmek bir hayli zordu. Ölümüne dek sağlığın sessiz anahtarını insanlara kabul ettirmeye çalışan bu kahraman kimdir? Bu yazımda milyonlarca insanı, özellikle de gebelerin ve bebeklerin hayatını kurtaran bu kahramanın yaşamının perde arkasını göreceğiz.
Kahraman kelimesi aklımıza Amerikan çizgi romanlarındaki Marvel ya da DC de yer alan olağanüstü güçlere sahip varlıkları getirir. Gerçek hayattaki kahramanların ellerinde Thor’un kılıcı, Batman’ın arabası ya da Spirderman’ın ağı olmayabilir fakat amaçları ortak; hayat kurtarmak!
- KOD ADI: Hayat Kurtarmak
- DÜŞMAN: Görünmez mikroplar
- KAHRAMAN: IGNAZ SEMMELWEİS
Ignaz Semmelweis, tıp alanında önemli değişikliklerin ortaya çıktığı 19. yüzyıl’da, 1818 yılında, Budapeşte’de dünyaya gelmiştir. Viyana üniversitesinde tıp eğitimini tamamlayarak 1844′ te mezun olmuştur. 1846 yılında Viyana Genel Hastanesi’nin kadın doğum bölümüne asistan olarak çalışmaya başlamıştır.
Lohusa Ateşi (Humması)
Viyana Hastanesi’nde görev yapan Ignaz Semmelweis kadınlarda doğum sonrası kadın üreme sistemlerinde ortaya çıkan bir hastalıkla karşılaşmıştır. 1800’lerde oldukça yaygın olan bu hastalığa “lohusalık ateşi ” denmekteydi. Lohusalık ateşi, genellikle uterusta meydana gelen bir enfeksiyon sonucu oluşur. Belirtilerinde yüksek ateş, mide bulantısı, halsizlik ve kanama gözlenmekteydi. Doğumdan önce sağlıklı olan kadınlar gizemli bir şekilde doğumdan sonra birkaç gün içerisinde ölüyordu. Ignaz Semmelweis da dahil doktorlar bu ölüm oranlarının yüksek olduğunun farkındaydı.
Ignaz Semmelweis’ın görev aldığı hastanede iki ayrı doğum bölümü bulunmaktaydı. Birinci doğum bölümünde sadece ebeler doğumları gerçeklerştiriyordu. Ebeler sadece doğum için eğitilmekte ve görevlerini yerine getirmekteydi. İkinci doğum bölümünde ise tıp doktorları doğumları gerçekleştirmekteydi. Tıp doktorları da ilk olarak acil hastaları, ikinci olarak otopsileri ve en son da kadın doğumlarını gerçekleştirmekteydi.
19. yüzyılda henüz Louise Paster baktelerinin hastalığa sebep olduğunu keşfetmeden önce insan hastalıklarının kötü havadan dolayı oluştuğu düşünülmekteydi. 19. yüzyılda bakterilerin gözle görülmeyecek kadar küçük olmaları; çürümüş yiyeceklerin, etlerin, çöplüklerin kokularının havaya karışarak havayı kirletmesiyle hastalıkların yayılmasına inanmak gayet mümkündü. Fakat Ignaz Semmelweis lohusa ateşi hastalığı için bu düşünceyi benimseyememişti. Ölümlerin artmasıyla Ignaz Semmelwes’ın endişesi artmaktaydı. Ayrıca yaptığı otopsilerle ve araştırmalarla yoğun bir şekilde ölümlerin nasıl engellenebileceğini aramaktaydı.
Semmelweis, yalnızca ebelerin doğum yaptırdığı ve ölüm oranının %2 civarında olduğu birinci doğum kliniği ile doktorların doğumları gerçekleştirdiği, aynı zamanda otopsilere girdikleri için ölüm oranının %13–18’e çıktığı ikinci klinik arasındaki farkı fark ederek, iki bölümde uygulanan yöntemleri araştırmaya başladı. Hasta yataklarının temizliğinden doğumu yapan kadınların yatış pozisyonuna, oda havalandırmasından verilen ilaçlara kadar her ayrıntıyı not etmişti. Genel olarak her şey aynıydı. Tek fark ebelerin doğumlardan önce otopsi yapmamalarıydı. Otopsi ve cerrahi ameliyatlarda kullanılan aletler ameliyatlardan önce temizlenmemekteydi. Doktorlar kirli kıyafet giymekte, ameliyattan önce ellerini yıkamamaktaydı. Ayrıca o dönemde ameliyatlar çıplak ellerle gerçekleştirilmekteydi.
Kurtarıcı Kireç Klorür
Yine bir gün önceki lohusa ateşi hastalığından ölen ceset üzerinde otopsi yapan, Semmelweis’ın yakın arkadaşı, Patolog Jakob Kolletschka, neşterle yaralanarak ölmüştü. Yakın arkadaşının otopsisini gerçekleştiren Semmelweis, ölüm nedenini lohusa ateşi ile aynı olduğunu keşfetmişti. Bu tıp tarihi için bir dönüm noktasıydı. Çünkü artık hastalığın yayılmasının nedeninin kötü hava ile değil neşterin açtığı yara ile ilişkili olduğunu kanıtlamıştı.
Bu nedenle Semmelweis, otopsiler sırasında doktorların ellerini yıkamaması sonucu ellerine bulaşan çürümüş doku parçacıklarının, doğum esnasında kadınlara taşındığını ve bunun ölümlere yol açtığını ileri sürmüştü. Çözüm olarak doğumhaneye giren her kişiden ellerini kireç klorür çözeltisi ile yıkamasını istemekteydi. Yapılan bu uygulama ile %13 – %18 arasında olan ölüm oranları, %2’ye kadar düşmüştü. Hipotezi doğruydu ve bunu kanıtlamayı başarmıştı.
Semmelweis’ın asistanlık yaptığı Professor Johann Klein, bu hipoteze ve kanıtlara inanmamış ve uygulamayı sürdürmelerine izin vermemişti. Bunun üzerine Semmelweis Viyana’dan ayrılarak Budapeşte’ye yerleşmişti. Görev aldığı hastanelerde el yıkama prosedürü ile ölüm oranlarının düşmesine yardımcı olmuştur.
Semmelweis’ın Ölümü
1861 yılında “The Etiology, Concept, and Prophylaxis or Childbed Fever” kitabını yayımlamıştır. Kitapta araştırmaları ve bulguları yer almaktadır. Çokça eleştirilere ve alaylı ithamlara maruz kalan Semmelweis, 1861’den sonra ağır depresyona girmiş ve akıl hastanesine yatırılmıştı. Öne sürdüğü tezler meslektaşları tarafından hiçbir karşı tez ileri sürülmeden, araştırılmadan, detaylı incelenmeden reddedilmişti. Bu davranış, Semmelweis refleksi olarak adlandırıldı. Alzheimer, frengi ya da akıl hastanesinde gördüğü şiddet üzerine 1865 yılında 47 yaşında iken hayatını kaybetmiştir.
Tıp bilimine katkılarının ölümünden sonra anlaşılması ile 1906 yılında adına heykel yaptırılmıştır. Heykeldeki kadın figürü, tüm dünyadaki annelerin minnettarlığını temsil etmektedir.
Semmelwes’ın Günümüze Katkıları
Semmelweis’ın bulguları ve önerileri el hijyenine verilemesi gereken önemi vurgulamıştır. El hijyeninin önemi artık küresel sağlık kuruluşları tarafından da kabul edilmektedir. Günümüzde COVID-19 salgınının yayılmasını engellemek için tıbbın temel prensibi olan el yıkama üzerinde birçok hatırlatma ve önlemler alınmıştı.
COVİD-19 pandemisinde google tarafından yayınlanan doodle “Recognizing Ignaz Semmelweis and Handwashing” videosu
Semmelweis’in mirası, tıp dünyasında hijyenin ve enfeksiyon kontrolünün ne denli önemli olduğunu hatırlatarak bizleri de birer kahraman yapmaya devam ediyor. Kahramanlık artık çok kolay: Ellerini yıka, sağlığı yaşat...
Kaynak
Dash NR, Singh G, Mohapatra A, Keshetty SS. Dr. Ignaz Phillip Semmelweis: The Unrecognized Pioneer of Aseptic Practices. Cureus. 2024 Aug 31;16(8):e68350. doi: 10.7759/cureus.68350. PMID: 39355067; PMCID: PMC11442886.
https://artsandculture.google.com/story/bQWBjEEOIWVwIQ?hl=tr
https://www.bbc.co.uk/bitesize/articles/zr4fvwx#zdqc96f
