İlk Türk Astronot’u Alper Gezeravcı’nın uzayda yapacağı 13 bilimsel deney ve içerikleri epey bir merak konusu oldu. Türkiye’nin Millî Uzay Programı çerçevesinde 2021 yılında duyurulan çalışmalar sonucunda, bir Türk astronotun uzaya gönderilmesi kararı alınmıştı. Bu önemli görev için seçilen isim ise Alper Gezeravcı olmuştu. Şu an UUİ (Uluslararası Uzay İstasyonu)’da olan astronotumuzun gerçekleştireceği deneylere gelin hep beraber göz atalım.
UYNA (Uzay İçin Yeni Nesil Alaşımlar)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM – Ömür Can Odabaş
Deney, yeni nesil uzay alaşımları üretmek amacıyla gerçekleştirilecek. Materyallerin yerçekimsiz ortamda ergitme (katı halden sıvı hale geçiş işlemi, erime, metalurji terimi) ve katılaşma gibi proseslerde nasıl davrandığı araştırılacak. Sonrasında bu verilerle yüksek sıcaklıklara dayanıklı alaşımlar üretilme hedefi bulunuyor. Ülkemizin uzay, havacılık ve savunma sanayisi için malzeme geliştirme olanakları açısından önemli katkısı olması hedeflenmektedir.
gMETAL (Katı Fazdaki Parçacıkların Bir Akışkan İçindeki Dinamiğine Yerçekimsiz Ortam Etkisi)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM – Prof.Dr. İskender Gökalp ve Prof.Dr. Ahmet Yozgatlıgil
Kimyasal tepkimenin olmadığı ortamda, katı parçacıklar ve akışkanlar arasında homojen karışım oluşturma sürecinde yerçekiminin etkisi araştırılacaktır. Uzay araçlarındaki itki sistemlerinin (uzay aracını ve uyduları ivmelendirmekte kullanılan her türlü yöntemi ifade eden terim) daha verimli hale getirilmesi amaçlanmaktadır.
UzMAn (Uzay Görevleri için Mikroalgal Yaşam Destek Üniteleri)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Boğaziçi Üniversitesi – Dr.Öğr. Üyesi Berat Haznedaroğlu
Zorlu yaşam şartlarına adapte olmakta becerikli olan mikroalg türlerinin, yerçekimsiz ortamda metabolik değişiklikleri incelenecek. CO2 yakalama ve O2 üretim kabiliyetleri belirlenecek. Elde edilecek verilerle sonraki süreçlerde yaşam destek sistemi geliştirilmesine katkı sağlaması hedeflenmektedir.
EXTREMOPHYTE (Ekstrem Halofit olan Schrenkiella Parvula’nın Tuz Stresine Verdiği Yanıtların Uzay Ortamında Araştırılması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ege Üniversitesi – Prof.Dr. İsmail Türkan
Arabidopsis thaliana (Uzay araştırmalarında sıkça kullanılan model bitki) ve Schrenkiella parvula (Dünyada model kabul görmüş Tuz Gölü’nde yetişen endemik bitki) bitkilerinin yüksek tuzluluğa karşı gösterdiği tolerans ve mikro yerçekimi arasındaki etkileşimin incelenmesi hedefleniyor. Dünyadışı potansiyel üslerde, tuz ve metal içeriği yüksek toprak yapılarının iyileştirilmesi ve astronot atıklarının arıtmasında kullanılma potansiyelinin olup olmadığı hakkında bir ön izlenim sağlanmış olacak.
Türkan araştırmanın önemi hakkında detayları aktardı:
“Bitkinin bu özelliğinin, diğer gezegenlerde kurulması planlanan üslerde, tuz ve metal içeriği yüksek regolitlerin (Ay ve Mars toprağı) iyileştirilmesi ve astronotların çeşitli atıklarının arıtılmasında kullanılabilme potansiyelinde olduğunu düşünüyoruz. Bitki sodyum klorür dışında, lityum ve bor gibi elementlere de toleranslı olduğundan uzayda ağır metal ve diğer çevresel streslere karşı toleransın araştırılması konularında ileride yapılacak deneylerde de kullanılabilir. Bu ilk bilim misyonu kapsamında ülkemize ait, dünyada model olarak kabul görmüş endemik bir bitki türü ile uzay ortamında ilk kez deney yapılacak olması çok önemli.”
METABOLOM (Uzay Görevlerinde Bulunan Astronotların Metabolom/Transkriptomlarındaki Değişimlerin Analizi ve Ulusal Omik Veri Setlerinin Oluşturulması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ankara Üniversitesi – Prof. Dr. Emel Emregül
Uzay uçuşu, insanların yaşayabileceği en zorlu fiziksel koşullardan biridir. Astronotlar uzay görevleri sırasında düşük yerçekimi, uzay radyasyonu, değişen fiziksel aktivite, beslenme sorunları, uykusuzluk, yüksek G ve hiperoksi gibi çevresel streslere maruz kalmaktadırlar. Bu araştırma uzay koşullarında insan sağlığını nasıl olumsuz etkilendiğini anlamak amaçlanmaktadır. Astronotların metabolizmalarındaki fizyolojik ve biyokimyasal değişimleri incelenecektir.
MİYELOİD (Uzay Misyonuna Katılan Bireylerde Radyasyona Maruz Kalmanın Kanser İçin Öncül Lezyonlar Olan Periferik Kandaki Miyeloid-Kökenli Baskılayıcı Hücrelere Etkisinin İncelenmesi)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Hacettepe Üniversitesi – Prof.Dr. Güneş Esendağlı
Kronik inflamasyonun meydana geldiği durumlar, örneğin uzay uçuşlarındaki seyahat, koşullar ve uzay radyasyonu gibi etkenler, miyeloid kökenli baskılayıcı hücrelerin (MKBH) aşırı üretimine neden olarak bağışıklık sistemini baskılar ve inflamasyonu artırır. Yapılacak deneyde, bu baskılayıcı hücrelerin seviyelerinin ölçülmesi ve etkilerinin değerlendirilmesi, bağışıklık açısından önemli bir hedef olarak belirlenmiştir.
MESSAGE (Microgravity Associated Genetics Science Mission/Mi̇kroyerçeki̇mi İli̇şki̇li̇ Genetik Bi̇lim Misyonu)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Üsküdar Üniversitesi – Dr.Öğr. Üyesi Cihan Taştan
Yerçekimsiz ortamın etkisi altında henüz işlevi keşfedilmemiş genlerin belirlenmesi ve uzay görevlerinde hangi bağışıklık hücrelerinin doğrudan yer çekimi tarafından etkilendiğinin tespiti hedeflenmektedir. Genlerin CRISPR gen mühendisliği yöntemleri kullanılarak belirlenmesi amaçlanmaktadır.
ALGALSPACE (Uzay Koşullarında Antarktika ve Ilıman Mikroalg Yetiştiriciliğinin Karşılaştırmalı Bir Çalışması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi – Prof.Dr. Didem Özçimen
Uzay ortamındaki, Antarktikteki ve ılıman bölgedeki mikroalglerin büyüme verileri karşılaştırılması hedeflenmektedir. Çalışmanın önemli yönü literatürde ilk kez kutup alglerinin bir uzay görevinde kullanımı göze çarpmaktadır. Mikroalgler uzayda; CO2’den O2 üretimi, ek gıda sağlama, su arıtma ve yaşam destek sistemlerinde kullanılmak amacıyla araştırılacaktır.
CRISPR-GEM (Mikro Yerçekimi Altında Bitkilerde CRISPR Gen Düzenleme Verimliliğinin Araştırılması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi – Tuğçe Celayir
Uzayda en temel olarak çözülmesi gereken problemlerden birisi olarak sürdürülebilir sistem kurma gereksinimi gelmektedir. Bu gibi sistemlerin temelini ise bitkiler oluşturmaktadır. Yiyecek, temiz hava gibi sebeplerle uzayda yetiştirilecek bitkiler, bu ortamdaki maruz kaldıkları stres sebebiyle görevlerini yerine getirmekte zorlanmaktadırlar. Gen düzenleme yönetimi olan CRISPR sayesinde genlerinde iyileştirme yapma amaçlanmaktadır. Bu deneyde CRISPR yönteminin mikro yerçekimi altında verimliliği ölçülmüş olacak.
PRANET (Propolisin Anti bakteriyel Etkisi)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Muş Bilim ve Sanat Merkezi – Birsen Geçer
Propolis (Arı sütü), çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde yaygın olarak kullanılan ve kullanıldığında herhangi bir yan etkisi bulunmayan bir madde olarak bilinmektedir. Propolis maddesinin mikro yerçekimi ortamında bakteriler üzerindeki etkisi araştırılacaktır ve anti-bakteriyel etkisi test edilmiş olacak. Elde edilen verilerle uzay-yerçekimli ortam karşılaştırılacaktır.
VOKALKORD (Uzay’da Yaşamaya Karşı Oluşan Hayati Tepkimelerin Vokal Kord Kaynaklı Değişimler İle Tespiti Ve Düşük Yerçekimsizliğin Sebep Olduğu Rahatsızlıkların Ses Frekansları İle Tanımlanması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Haliç Üniversitesi – Prof.Dr. Gökhan Aydemir
Uzay ortamında insanın ses çıkarma sisteminde meydana gelen frekans değişimlerinin akıllı saat yapay zeka kullanılarak rahatsızlık durumlarının belirlenebilmesi ve yerçekimi ile insan sesi arasındaki ilişkiye ışık tutması hedeflenmektedir.
Oksijen Saturasyonu (Solunum Sistemi Fizyolojisi İçerisinde Yapay Zeka Desteği İle Verilen Havanın Oksijen Seviyesini Hesaplayarak Düşük Yer Çekiminin Sebep Olduğu Rahatsızlıkların Tanımlanması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Nişantaşı Üniversitesi – Oğuzhan Aydemir
İstasyonda solunan havanın yapay zeka desteğiyle oksijen seviyesi hesaplanarak, mikro yerçekiminin meydana getirdiği farklılıklar ve sebep olduğu rahatsızlıkların tanımlanması hedeflenmektedir.
MİYOKA (Mikro Yerçekimi Ortamında Kurşunsuz Lehimleme Araştırması)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK UZAY – Hakan Asan
Deney sayesinde mikro yerçekimi şartları altında kurşunsuz lehimleme deneyi gerçekleştirilecektir. UUİ’de elektronik kart üzerine bileşen montajı gerçekleştirilecektir. Sonrasında kartlar dünyada incelenecektir ve mikro yerçekiminin lehimleme sürecine ne gibi etkileri olduğu raporlanacaktır.
Daha fazlası için Moletik’i takip etmeyi unutmayın!
Kaynakça
Anonim. (2024). “İşte Türk astronot Alper Gezeravcı’nın uzayda yapacağı 13 bilimsel deney”. Hürriyet. (Access Date: 20 January 2024). https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/iste-turk-astronot-alper-gezeravcinin-uzayda-yapacagi-13-bilimsel-deney-42391662 .
Anonim. (2024). “Uzaya Schrenkiella parvula bitkisini de götürdü”. Webagron. (Access Date: 22 January 2024). https://www.webagron.com/uzaya-schrenkiella-parvula-bitkisini-de-goturdu/ .
Yıldız, Özgür. (2024). “İlk Türk astronot Gezeravcı uzayda ne yapacak? İşte o 13 deney… (Detaylar içerde)”. Mashable Türkiye. (Access Date: 20 January 2024). https://tr.mashable.com/alper-gezeravci/12209/ilk-turk-astronot-gezeravci-uzayda-ne-yapacak-iste-o-13-deney-detaylar-icerde .
